Dijital dünya bireylerin pek çok gereksinimine çok daha hızlı, kolay ve zahmetsiz bir biçimde cevap vermeyi amaçlar. Bu doğrultuda birtakım işlemlerin dijital platformlara taşınması söz konusu olmuş ve olmaktadır. Yatırımın sanal ortamda kendini göstermesiyle beraber bu alanda birbirinden farklı kavramlar türetilmeye başlanmıştır. Katman 0, 1, 2,3 de bu kavramlar arasında kendine yer bulmaktadır.
Katman 0, 1, 2, 3 Nedir?
Son dönemlerin en çok konuşulan gelişmesi elbette dijital yatırımdır. Binlerce kişi sanal ortamda yatırım yaparak şanslarını denemekte ve işlerini sürdürmektedir. Dijital alanda yatırım gerçekleştirmek isteyen bireylerin bilmesi gereken bazı terimler vardır. Bu terimler yatırım için önem arz eder. Kişi bu alanda kullanılan kavramlar hakkında ne kadar çok bilgi sahibi olursa sahip olacağı deneyimi de o kadar sağlam olacaktır.
Ölçeklenebilirlik sorunu kripto paranın global olarak benimsenmesini önleyen bir husus olarak ifade edilebilir. Kripto para için talep yükseldikçe blockhain protokollerini ölçeklendirmek adına yapılan baskı da etkisini artırmayı sürdürecektir. Blockhain layerlerinin her ikisi de birtakım kısıtlamalara sahip olduğu için geleceğe yönelik çözüm ölçeklenebilirlik çıkmazını halledebilecek bir protokol geliştirmek olmalıdır.
Bu bakımdan mutlaka öğrenilmesi gereken terimler arasında katmanlar da yer almaktadır. Söz konusu kavramlar çok kısaca blok zinciri yığınının farklı düzeylerini ifade etmek üzere kullanılırlar. Bunlar layer 0, 1, 2, 3 olmak üzere gruplandırılmaktadır. Her bir layeri birbirinden ayıran bazı fonksiyonlar mevcuttur. Bu fonksiyonları öğrenmek blok zinciri teknolojisine hâkimiyet sağlama açısından büyük bir önem arz eder.
Katman, layer olarak da ifade edilir. Bu layer projeleri var olan bir Blockhain sistemi üstüne kurulmakta olan ikincil bir çerçeveyi ya da protokolü tanımlar. Protokollerin ana hedefi büyük kripto para ağlarının karşı karşıya kaldığı ölçeklendirme problemlerini çözüme kavuşturmaktır. Layerlerin her birinin birbirinden farklı görevleri bulunur. Bu görevleri ayrı başlıklar altında açıklamak mümkündür.
Katman 0
Katman (layer) 0, blok zinciri teknolojisinin temeli olarak kabul edilir. Söz konusu layerin protokolleri Layer 1 projelerinin beraber çalışabilirliğine çözüm sağlamayı amaçlar. Bu durum layer 1 ile alakalı mühim bir problemdir. Sebebi ise bir ekosisteme giriş yapan proje açısından diğer ekosisteme geçiş yapmanın güç bir iş olmasıdır. Layer 0’ın görevi ise bu problemin düzeltilmesidir.
Cosmos ve Polkadot layer 0 blok zincirinin en meşhur örnekleri arasında yer alır. Birbirleri ile iletişim halinde olan farklı layer 1 blok zincirlerinden meydana gelen bir ekosistem hayal edin. Geliştirici ekip projelerinin tek blok zincirinde izole edileceği için kaygı duymaksızın projelerini inşa edebilmektedir. Bir blok zinciri üzerinden gelmekte olan iş yükü öteki layer 1’ler arasında basit bir biçimde yayılım gösterebilir ve ölçeklenebilirlik problemi çözülebilir.
Katman 1
Bir diğer layer de katman 1 olarak isimlendirilir. Ethereum, Bitcoin, Cardano, Solana gibi ana blok zincirleri layer 1 olarak ifade edilmektedir. Bu katman kendi ağını kullanmak suretiyle işlemleri doğrulama özelliğine sahiptir. Bu layer, üstüne öteki layerlerin inşa edilebilmesi mümkün olan ana layer olarak bilinir. Bunun yanı sıra katman 1 blok zinciri ağlarının işlem ödemelerini gerçekleştirebilmek amacı ile kullanılan kendilerine özgü tokenları da mevcuttur.
Layer 1 ölçeklendirme çözümü; tamamı ağın ölçeklenebilirliğini, emniyetini iyileştirmesini ve dağıtılmasını sağlamak amacıyla direkt olarak ana layer’de yapılan değişiklikleri sembolize eder. Blokların ebadını artırmak buna örnek olarak verilebilir. Öteki layer 1 ölçeklendirme yolları arasında parçalama ve mutabakat mekanizmasını değiştirme gibi seçenekleri sıralamak mümkündür.
Blockhain’in ölçeklenebilirliği ağ üzerindeki işlem gücünün ve hız miktarının artırılması demektir. Saniyedeki işlem artışındaki hız ölçeklendirmeyi ifade etmektedir. Ağ üzerinde yaşanan gecikme probleminin artış göstermesi ölçeklenebilirlik sorununun giderilmesini gerektirir. Layer 1 ölçeklendirme konusu ile alakalı en büyük problem, uygulanabilirliğinin güç olması ve bununla beraber blok zincirinin sert bir çatallanmaya sebebiyet vermesidir.
İşlem oranını artırmak üzere yatay bölümleme kullanılmaktadır. Bu, popüler bir layer 1 ölçeklendirme çözümü olarak sunulur. Söz konusu teknikle blockhain üzerindeki dağıtık kayıt defterleri veri tabanı bölümleme işlemi uygulanabilir. Bir ağ ile birlikte o ağın düğümleri işlem hızını artırmak ve iş yükünü dağıtmak amacıyla farklı kısımlara ayrılır. Her bir kısım bütün ağ üzerindeki etkinliklerin bir bölümü idare etmektedir.
Katman 2
Layer 1’in ölçeklenebilirlik problemlerini masaya yatırmak üzere katman 2 protokolleri layer 1 blok zincirinin üstüne kurulur. Bu hususu Ethereum örneği ile açıklamak daha aydınlatıcı olur. Bilindiği gibi Ethereum en popüler ağlar arasında yer almaktadır. Bu popüler ağ ın işlem ücretlerinin bazı zamanlar aşırı derecede yükselişe geçtiği söylenebilir. Bu tutar Gas Fee olarak isimlendirilir.
Gas Fee tutarının düşürülebilmesi ve bununla birlikte ağız hız kazanması için katman 2 ölçeklendirme çözümleri kullanılmaya başlanmıştır. Layer 2 ölçeklendirme çözümleri hesaplama işlemini ikincil zincire getirmek suretiyle temel zincir üzerindeki yükü almayı amaçlar. Böylece işlemler ana zincirden hem çok daha ucuza hem de çok daha hızlı hale gelmiş olur.
Layer 2, temel yapının üstüne ilave edilir fakat ağın yapısında herhangi bir değişikliğe sebebiyet vermez. Ethereum ağı adına Optimism, Arbitrum, StarkWare ve daha pek çok layer 2 ölçeklendirme çözümü mevcuttur.
Katman 3
Son layer, katman 3 olarak ifade edilmektedir. dApp’ler, depolama, oyunlar vs. gibi blok zinciri tabanlı uygulamaları etkin hale getiren protokoller katman 3 olarak isimlendirilir. Layer 3 için uygulama katmanı demek de mümkündür. Layer 1 blok zincirlerinin pek çoğu katman 3 projelerini direkt olarak ağlarına basit bir biçimde oluşturmaya müsaade etmektedir.
Mesela Ethereum blok zinciri söz konusu layer üzerinde akıllı sözleşmelere müsaade eder. Ancak öte yandan bu Bitcoin’le mümkün olmamaktadır. Layer 3, kullanıcı bireylerin etkileşim içerisinde bulunduğu bir arayüz olarak da tanımlanabilir.
