NFT’nin haberlere ilk başta konu olan yanı, sanat eserlerinin dijital hale çevrilerek yüklü meblağlarla satılması şeklindeydi. Sonra sanat değeri taşımayan bir sosyal medya gönderisinin de bu ortamda alıcı bulması kitleleri şaşırtmaya başladı. NFT’nin gündemde öne çıkması hem ünlü sanatçıların eserlerini dijital formatla satması hem de absürt gibi görülebilecek objelerin alışverişini sağlamasıyla olurken NFT telif hakkı kavramı da kendini beli etti.
Yazımızda NFT’lerin yaygınlaşmasıyla daha çok gündeme gelen NFT telif hakkı üzerine bilgiler aktarmaya çalışacağız.
NFT Telif Hakkı Boyutunun Genel Değerlendirmesi
Sanat eserleriyle yan yana anılan kavram olması sebebiyle telif hakkı her zaman bir sanat faaliyetiyle birlikte kendini belli eder. Sanat eserini ortaya çıkarak kişinin hakkının korunmasını sağlayan telif hakları klasik sanat eserleriyle gündeme gelirken dijital platformların yaygınlaşmasıyla bu mecrada da adından söz ettirmeye başladı.
NFT gibi sanat eserlerinin dijitalleştirildikten sonra ticaretinin yapıldığı alanlarda telif hakkı kavramından çokça bahsedilir oldu. Bir sanat eserini dijitalleştirip NFT ortamına yükleyenler, o eserin üreticisi olabildiği gibi üreticinin kontrolünde bu hizmeti gerçekleştiren kişiler de olabilir.
NFT’nin yüklenmesi ve bu NFT’nin yüklenmesi sürecine gelinceye kadar eserin üretimi için gerçekleşenler farklı olarak değerlendirildiğinde eserin fikri sahibi kimdir sorusu gündeme gelmektedir. Burada da karşımıza gerçek sanat eserlerinde yaygın olarak bilinen telif hakkı ortaya çıkar. Fakat buradaki ismi NFT telif hakkıdır. Peki NFT telif hakkının uygulaması nasıl olur? Başlıklar altında konuyu incelemeye devam edelim.
Telif Hakları Açısından NFT’nin Önemi
NFT telif hakkı, Türk Hukuku içinde sanat eserlerinin niteliğinin ve korunmasının sağlanması 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile olur. Telif hakkı, kişinin her türlü fikri emeği ile ürettiği ürünler üzerindeki hukuki hakları şeklinde tanımlanır.
Telif hakkı, tek bir hak olarak bilinir. Fikir ve sanat eserleri üzerindeki telif hakkı, herhangi bir tescile gerek duyulmadan eserin oluşturulmasıyla doğar ve sahibine, eser üzerinde bulunan maddi ve manevi haklarını kullanmakla 3. kişileri bu hakları kullanmaktan men etme yetkisini tanır.
Sanatçının eseri üzerindeki maddi ve manevi haklarını açıklayalım:
Manevi Haklar: Eser sahibinin isminin belirtilmesi, umuma arz hakkı, eserde herhangi bir değişiklik yapılmasını men etme ve hukuken zilyet ve malik durumuna gelen kişilere karşı bazı yetkilerin bulunması olarak bilinir.
Mali haklar: Bir sanat eserini işleme, çoğaltma, yayma, temsil, umuma iletim ve satış bedellerinden pay alma yetkilerini ifade eder.
Eser sahibi, eser üzerindeki haklarına karşı herhangi bir tecavüz durumunda Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71 ve 72. maddeleri ile cezai; 70. madde ile de hukuki olarak korunur.
Eser kavramı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda net olarak açıklanmıştır. NFT eserlerini de bu kapsam içinde değerlendirmek mümkün olmaktadır. NFT’ler de kanundaki tanıma uygun durumda olduğu müddetçe, ulusal ve uluslararası korumadan yararlanabileceklerdir. Bu kapsamda dijital bir çizim ya da fotoğrafın bir sanat eseri olarak korunmasına kesin gibi bakılsa da mesela bir sosyal medya gönderisinin ekran görüntüsünün dijitalleştirilmesiyle oluşan NFT’nin eser niteliği olup olmadığı ise çok tartışmalı durumdadır.
Eser sahipliğini, NFT telif hakkını eserleri bakımından incelediğimizde; Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre bir eserin sahibi, onu meydana getiren kişi olarak ifade edilir ve eser sahibi, eserinden ekonomik açıdan faydalanmak, eserin manevi varlığını korumak haklarına sahip durumdadır.
NFT sanat eserlerine karşı tasarruf hakkı da eser sahibinin elindedir. Eser sahibi eserini kopyalayabilir, diğer kullanıcılara hediye edebilir, akıllı sözleşmeler vasıtasıyla devredebilir ya da eserini yok edebilir.
NFT sanat eserlerinde eserin kim tarafından kaç adet olmak üzere blok zincir üzerine kaydedildiği ve kimler tarafından satın alındığı konularında net bilgiler barındırsa da NFT eserinin kimin eseri olduğu konusunda bir tespitte bulunabilmek kolay değildir.
Bir dijital çizimin ya da yağlı boya tablosunun dijitalleştirilerek NFT’ye dönüştürülmesi durumunda, kesin olarak bilinen, eserin kim tarafından ilk olarak blockchain sistemine eklendiğidir. Bundan ötürü NFT’nin, eserin fikri anlamdaki emek sahibini tespitini kolaylaştırdığını söyleyemeyiz. Böyle bir durumda eser sahipliğiyle ilgili bir sorun ortaya çıktığında ilgili mahkemede tespit davası açılmasına gerek bulunur.
Eserin, sahibince NFT’ye dönüştürüldükten sonra fikri haklara aykırı olarak kopyalanması durumunda ise NFT orijinallik tespitinde destek verecek ve eserin sahibi bu hırsızlığa karşı kanundaki hukuki ve cezai korumalardan faydalanabilecektir.
Orijinal NFT eserinin bağlı olduğu yazılım, gerçek sanat eserlerinde eserin sahibinin imzası karşılığına gelir. Böyle imzalanmış bir tablonun yüzlerce kopyası bulunabilir ancak orijinali sadece bir adettir, bu nedenle de daha değerlidir. Başka eserlerdeki gibi kripto sanat eserlerinde de eserin sahibi, kopya bir esere karşı hukuki korumalarla desteklenir.
NFT telif hakkı, NFT eserin satın alınması, telif hakkı sahipliği açısından bir hak devri anlamına gelmez. Burada eserin sadece fiziki varlığı devredilir, eser sahibinin mali ve manevi hakları kendi hukuk alanında kalır. Eser sahibi, ilk telif hakki sahibi olarak mali ve manevi hakların kullanımını devretmek istediğinde kanunlara göre ayrı bir lisans sözleşmesi yapılması gerekir.
NFT Eserler Üzerindeki Hakların Devri
Kripto sanat ve akıllı sözleşmelerin eser üretimini ve dağıtımını hızlandırmasına bağlı olarak bir başka soru da eserin üzerinde maddi- manevi hakların devredilme şeklidir. Eser üzerinde bulunan mali haklardan devredilenler ayrı olarak belirtilir.
Peki Akıllı sözleşme ile eser üzerinde bulunan mali hakların devredilmesi mümkün olur mu? Konuyla ilgili bir kanun hükmü ya da yargı kararı bulunmamaktadır. Var olan hükümlere bakıldığında eser üzerindeki mali hakların devrinin sadece devredilen hakların ayrı ayrı belirtildiği yazılı bir sözleşme ile mümkün olduğu görülür.
Akıllı sözleşmelerin kanunda öngörülen yazılı olma şartını sağladığı kabul edildiğinde devredilen haklar ayrı ayrı belirtilmek şartıyla NFT eserlerin mali hak devrinin blockchain üzerinden yapılabileceğini söylemek mümkündür. Bu konuda şimdilik bir netlik olmamakla beraber ileriki dönemlerde akıllı sözleşmelerle bu haklar devredilebilir. Ayrıca hakları devralanın, sözleşme hükümlerine aykırı davranışlar sergilemesi halinde sözleşmede belirtilen yaptırımlar kendiliğinden uygulamaya konabilir. Böyle bir durumda bir otoritenin onayından uzak olarak işleme alınan sözleşmenin, üçüncü kişilerin haklarını ihlal eden hükümler kapsaması halinde başka hukuki sorunlara neden olabileceği ise unutulmamalıdır.
